آن روی سکه مهاجرت نخبگان

دیدار هفته گذشته رهبر معظم انقلاب با جمعی از نخبگان و استعداد‌های برتر علمی و پژوهشی که بعد از حدود دو سال وقفه – به دلیل شیوع بیماری کرونا – انجام شد، مثل همه دیدار‌های مشابه ایشان با جوانان و دانشگاهیان، نکات جالب توجه و مهمی درباره نقش واقعی جوانان در اداره امروز و فردای کشور داشت و رهنمود‌های راهگشا و اثربخشی هم در این حوزه‌ها از سوی ایشان ارائه شد.
یکی از نکاتی که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار مطرح و به نوعی گوشزد کردند، مسئله «خروج نخبگان از کشور» و خوب و بد ماجرا بود. مسئله‌ای که همیشه محل نگرانی و بحث بوده و در یک دهه اخیر و با تشدید برخی سوء مدیریت‌ها و فضاسازی‌های رسانه‌ای نیز، نگرانی از افزایش روند مهاجرت نخبگان بیشتر شده است.
رهبر انقلاب در این دیدار درباره مهاجرت نخبگان گفتند: «امروز در کشور جوانان نخبه می‌توانند رشد و پیشرفت کنند، ولی همچنانکه قبلاً هم گفته‌ایم تمایل یک نخبه برای مهاجرت به کشوری دیگر با این نگاه و توجه که بدهکار کشور است و پس از تحصیل بازخواهد گشت، مانعی ندارد». ایشان البته به هشدار درباره بخش چالش‌برانگیز ماجرا پرداختند و گفتند:، اما مهاجرفرستی و اینکه عناصری در بعضی دانشگاهها، جوان نخبه را از آینده مأیوس و او را به ترک میهن تشویق می‌کنند، صریحاً خیانت به کشور و دشمنی با آن است و دوستی با آن جوان هم نیست».
با این تذکر پدرانه رهبر انقلاب، باید به این نکته پرداخته شود که یک جوان نخبه در چه شرایطی هوای مهاجرت دائمی از وطن به سرش می‌زند و چطور باید این درد را علاج و درمان کرد؟
• روند کاهشی مهاجرت نخبگان
دکتر سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و رئیس بنیاد ملی نخبگان، مرداد ۹۸ با انتقاد از آمار‌های غیرواقعی درباره خروج نخبگان گفته بود: «کشوری مانند ایران با دارا بودن ۴ میلیون دانشجو، تنها ۵۰ هزار نفر آن‌ها در خارج از کشور تحصیل می‌کنند و بر این اساس ما باید حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار دانشجو در خارج از کشور داشته باشیم؛ چراکه میانگین جهانی در این زمینه ۳ درصد تعداد دانشجویان را شامل می‌شود، ولی تعداد ۵۰ هزار دانشجوی ما در دنیا به این معناست که ۱.۱ دهم درصد از کل دانشجویان ایران، در خارج از کشور تحصیل می‌کنند».
وی یک سال بعد از آن، آمار نسبتا امیدبخشی در این خصوص ارائه کرد و گفت: «در سال‌های اخیر با برنامه‌های اجرا شده، توانستیم ۱۸۰۰ نخبه ایرانی را از ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا به کشور بازگردانیم». معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری با بیان اینکه حضور دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های خارجی امر مطلوبی است، تصریح کرد: «باید امکاناتی را فراهم کنیم تا دانشجویان ایرانی پس از تحصیل دوباره به کشور بازگردند».
• چه باید کرد؟
اما باز هم سوال اینجاست که ریشه و علت این ماجرا چیست و برای حل آن چه باید کرد؟
به اعتقاد صاحبنظران و اهل فن، در میان همه عوامل موثر در مهاجرت نخبگان و جوانان مستعد، دو عامل نقش محوری و کلیدی دارد؛ اول، القائات روانی و تبلیغاتی درباره اینکه ایران و ایرانی عقب است و آنور آب همه چیز بهتر از اینجاست و دوم، برخی بی‌مهری‌های خیانت‌گونه نسبت به نخبگان که آنهم ناشی از عدم شایسته‌سالاری است.
در واقع بهتر است اینطور گفته شود که وقتی افراد نااهل در جایگاه‌های حساس می‌نشینند که نه اعتقادی به رهنمود‌های رهبر معظم انقلاب دارند و نه صلاحیتی برای مسئولیت خود، طبیعی است که فرصتی برای کار و خلاقیت نخبگان فراهم نمی‌شود و در این میان، جنگ روانی و تبلیغاتی دشمن هم، امید باقیمانده را تبدیل به ناامیدی کرده و مسئله «مهاجرت» را رقم می‌زند.
علاج این درد مزمن و خطرناک، چند چیز است؛ ابتدا تقویت روحیه خودباوری و پایبندی به هویت ملی در میان افراد از دوران کودکی و نوجوانی و در ادامه، توجه بیشتر و عمیق‌تر به استعداد‌های نخبه و درخشان، به ویژه آن‌ها که کمتر شناخته شده‌اند.
در این رابطه، آنچه از نان شب هم واجب‌تر است، مقابله جدی و قاطع با کانون‌ها و باند‌های محفلی بی‌اعتقاد به آرمان‌های انقلاب است که بجای شایسته‌سالاری، به تقسیم قدرت میان خود می‌پردازند و هیچ فرصتی برای کار و فعالیت استعداد‌های دیگری که به جایی وصل نیستند، باقی نمی‌گذارند؛ و در نهایت، باید با اطلاع‌رسانی دقیق و هنرمندانه درباره واقعیت‌های امیدبخش کشور و واقعیت‌های قابل تأمل در کشور‌های دیگر، جنگ تبلیغاتی و روانی دشمن را برای خالی کردن کشور از وجود نخبگان، بی‌اثر و خنثی کرد.